Peygamber Efendimiz (sav.)’in Mekke’den Medine’ye hicretini başlangıç olarak kabul eden Hicri takvim ay yılı esas alınarak düzenlenmiş bir takvimdir. Müslümanların takvimi olarak da bildiğimiz hicri takvimle ilgili merak edilenleri bu yazıda sizler için derledik. Hicri takvim nedir, Hicri aylar nelerdir, Hicri takvim hesaplama nasıl yapılır gibi soruların cevapları yazımızda…

Hicri Takvim Nedir?

İslami takvim olarak da bildiğimiz Hicri takvimde 1 yıl, Miladi takvimden farklı olarak 354 yahut 355 gündür. Ay’ın, Dünya’nın çevresindeki dönüşünü temel alarak düzenlenen Hicri takvim 12 kameri aydan oluşmaktadır. Hicri takvimde, Peygamberimizin (sav.) Medine’ye hicreti başlangıç kabul edilmiştir.

Peygamber Efendimiz (sav.)’in Mekke’den Medine’ye hicreti, İslam tarihinin şüphesiz en mühim olaylarından bir tanesi olarak tarihe geçmiştir. Peygamberimizin vefatından sonra, Hz. Ömer (ra.)’ın halifeliği döneminde Hz. Ali (ra.), Peygamberimizin hicretinin hicri takvimin başlangıcı olmasını teklif etmiştir. Teklifin Kabul edilmesiyle birlikte o tarihten itibaren Peygamberimizin hicreti yani 1 Muharrem, hicri takvimin başlangıcı olmuştur.

Hz. Ömer (Ra.)’ın halifeliğine kadar Müslümanlar takvimle alakalı belli bir sistem oluşturmamışlardır. Hz. Ömer (ra.) halife olduktan sonra 639 yılında, İslam Dünyası’nda kullanılmak üzere bir takvim belirleme ihtiyacı doğmuştur. 639 senesinde oluşturulan meclis, bir takvim belirlemek üzere çalışmalara başladı. Meclis,Hz. Ali’nin teklifiyle Peygamber Efendimiz (sav.)’in Mekke’den Medine’ye hicret ettiği seneyi başlangıç yılı olarak kabul etti. daha önceleri Müslümanlar, yılları rakamların olduğu bir sistem üzerinden değil o yıllarda gerçekleşen önemli olaylar üzerinden tanımlıyordu. O sene yaşanan bir doğal afet, kıtlık yahut savaş gibi olaylar, o yılın ismini belirliyordu. Örneğin, Fil Senesi ya da Peygamberimizin Hz. Hatice Ve amcası Ebu Talib’I kaybettiği Hüzün Senesi gibi.

Hicri takvimin düzenlenmesi Ay’ın, dünyanın etrafındaki hareketlerine bağlı olarak gerçekleşir. Hicri takvimde her ayın başlama tarihi bir önceki ayın sonunda Ay’ın gökyüzünde görülmesiyle netleşmiş olur. Ay gökyüzünde belirdiğinde, artık yeni ay başlamıştır. Takvimin düzeni Ay’ın hareketlerine göre değiştiği için, bir önceki yılın takviminden farklı olacaktır. Dolayısıyla bayram, kandil gibi günlerin tarihleri de yeni yılda değişecektir.

Hicri takvim de Miladi takvim gibi 12 aydan oluşmaktadır. Ancak Miladi takvim, Dünya’nın güneş etrafındaki hareketleri esas alınarak oluşturulduğu için 1 yıl 365 gündür. Hicri takvim Ay’ın Dünya etrafındaki hareketleri esas alınarak oluşturulduğu için 1 yıl 354-355 gündür. Hicri takvimin ilk ayı Muharremdir.

Hicri Aylar Nelerdir?

Hicri takvimde aylar aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

Muharrem, Safer, Rebiülevvel , Rebiülahir, Cemayizelevvel, Cemayizelahir, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval , Zilkade, Zilhicce.

Hicri takvimde miladi takvimde olduğu gibi 12 ay bulunmaktadır. Hicri takvim, Miladi takvimden farklı olarak ayın dünya etrafındaki hareketine göre hesaplandığı için Miladi takvimden on gün kısadır. Bu nedenle yıllar ilerledikçe hicri takvime göre hesaplanan Kurban Bayramı, Ramazan Bayramı gibi Müslümanlar için önemli günlerin tarihlerinde değişikliğe yol açmaktadır.

Hicri takvimde bulunan aylardan Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep ayları İslamiyet öncesi dönemlerde de kullanılan ve haram aylar olarak isimlendirilen aylardır. İslamiyet kabul edilip yayıldıktan sonra haram aylarda bir değişiklik yapılmamış ve kullanılmaya devam edilmiştir. Haram ayların İslamiyet öncesi dönemde Arap toplumu için anlamı büyüktür. Bu aylar geldiğinde bölgede çeşitli panayırlar kurulur, diğer bölgelerle ticaret yapılır ve yarışmalar düzenlenirdi.

Haram ayların en büyük özelliği ise bu aylar geldiğinde savaşmanın yasaklanmasıydı. İslamiyet öncesi Arap toplumları arasında süregiden iç savaşlar olurdu. Haram ayların gelişiyle birlikte ise bu savaşlara ara verilirdi. Şehirlerde kurulan panayırlara yoğun katılım olur. Uzak bölgelerden gelen katılımcılar savaş korkusu olmadan bölgede konaklayabilirlerdi. Diğer bir adıyla barış ayları olan haram aylarda savaş olursa, bu savaşlara “Ficar Savaşları” adı verilirdi.

“(Kameri) yıl on iki aydır. Bunlardan dördü haram aylardır. Üçü birbiri ardınca gelir. Bu aylar: Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Cemaziyelahir ile Şa’ban arasındaki Receb ayıdır…” (Buhari 3197)

Hicri takvim Hicrî Şemsî takvim ve Hicri Kameri takvim olmak üzere ikiye ayrılır.

Hicri Şemsi Takvim, Osmanlı Dönemi’nde kullanılmış olan Rumi takvime denmektedir. Hicri kameri takvim ise Ay’ın Dünya etrafındaki hareketlerini esas aldığı için Arapça’da Ay anlamında gelen “Kameri” kelimesi ile anılmaktadır.

İslamiyet öncesi  zamanlarda Arap toplumu Kameri takvime 3 yılda bir 1 ay ekleme yaparak ayların yerlerinin sabitlenmesini sağlamıştır.  Bu sayede ayların ve tekabül ettikleri mevsimlerin yerleri aşağı yukarı aynı zamanlara denk gelmiştir. Bu durumu “nesi” olarak adlandıran Arap toplumunun temel amacı modern takvimlerde olduğu gibi sabit bir takvim oluşturmaktan ziyade haram aylar boyunca düzenledikleri hac ziyaretleri ve panayırların her yıl aynı döneme denk gelmesini sağlamaktı.

İslamiyet’in yayılmasından sonra Müslümanlar İslamiyet öncesinden kalma bu alışkanlığı devam ettirmişlerdir. Hac ibadeti, haram aylardan biri olan Zilhicce ayında eda edilmiştir. Fakat Kuran’da İslamiyet öncesi Arap toplumunun ortaya çıkardığı “nesi” uygulamasının ayları sabitleyerek haram ayları helal Kabul ettiği ve Arapların savaşa ve yağmaya devam etmesi için üretilen bir hile olduğu söylenmiştir.  Bu nedenle, Hz. Ömer’in halifeliği döneminde hicri takvime geçilerek nesi uygulaması terk edilmiştir. Dolayısıyla İslam’ın haram ayları hicri takvimin düzeni gereği her yıl 11 gün geriden gelerek yılın tüm mevsimlerinde yaşanmaktadır.

Peki Müslümanlar neden Hicri takvim kullanmayı tercih etmiştir?

Hicri takvimin en önemli özelliği Ay’ın Dünya’nın etrafındaki dönüşüne göre belirlendiği için daima farklı aylara denk gelen mevsimsel düzene sahip olmasıdır. Bu değişken durum sebebiyle örneğin Ramazan ve Kurban bayramlarının denk geldiği mevsimler yıllara göre farklılık göstermektedir. Öyle ki, bir Müslümana Kurban Bayramı hangi ayda kutlanır diye sorulduğunda, her yıl farklı bir aya denk gelir cevabı alınmaktadır. Bu durum Güneş sistemli modern takvimleri kullanan bizlere ilginç gelse de Ay’ın hareketlerini esas alan Hicri takvimde düzen bu şekildedir.

Ay ve Güneş takvimleri, yıllık ve mevsimsel durumlarda değişkenlik gösterseler de günlük ibadetleri etkilemezler. Ay takviminin Müslümanlar tarafından tercih edilmesinin en büyük sebebi, Ramazan ayı ve Hac İbadeti gibi dünyanın dört bir tarafında yaşayan Müslümanların koşullarını etkileyen ibadetler olmuştur. Örneğin, Müslümanlar Miladi takvime göre bir düzen kurmuş olsaydı, sabit bir takvimleri olacağından daima yılın aynı ayında oruç tutmaları gerekecekti. Bu durumda Ekvatorun farklı kürelerinde yaşayan Müslümanların ibadetleri aynı zamana denk gelemeyecekti. Bu durum Müslümanların dünyanın farklı bölgelerinde olsalar da aynı anda aynı ibadeti yaparak yahut bayramları birlikte kutlayarak ulaştıkları ümmet bilincinin eksik kalmasına sebep olabilirdi.

Aynı zamanda yılın belirli bir ayını Ramazan ayı olarak Kabul etmek, saat farklarından dolayı oluşacak sıkıntılara da yol açacaktır. Dünyanın bir bölümünde uzun saatler oruç tutmak zorunda kalacak Müslümanlar diğer bölümünde ise kısa sürede orucunu açacak Müslümanlar…İslam’ın adil muamelesine uymayan bu durumun önüne geçmek için Ay takvimini esas almak gerekliydi.

Aynı durumları Hac ibadeti için de düşünebiliriz. Haccı her sene sabit bir dönemde gerçekleştirmek zorunda olsaydık günümüz şartlarında yaşayan Müslümanlar için büyük zorluklar söz konusu olabilirdi. Örneğin hac yalnızca şubat ayında yapılsaydı işini bırakıp ibadet için hacca gitmesi mümkün olmayan Müslümanlar hac ibadetinden mahrum kalabilirdi. Fakat Ay takvimine göre bir Müslüman, hac ibadeti her yıl farklı aylara denk geldiğinden, hesabını yapıp kendi bütçesine ve iş durumuna uygun bir zamana denk getirerek hac ibadetini yerine getirebilmektedir.

Sonuç itibariyle, Peygamber Efendimiz (sav.)’in uygulanması için ön ayak olduğu Hicri takvim, Müslümanların hayatlarını kolaylaştırmak ve aralarındaki bağı kuvvetlendirmek için oluşturulmuş faydalı bir sistem olmuştur.

Hicri takvimde yer alan ayların hepsi bir manaya sahiptir. Gelin bu manalara yakından bakalım:

Muharrem Ayı: Müslümanlara mübarek kılınan ve günah işlemenin yasaklandığı haram ayların birincisidir.

Safer Ayı: Musibetlerin arttığı ay olarak da bilinen, bol bol sadaka verilmesi tavsiye edilen aydır.

Rebiülevvel Ayı: Sözlükte bahar anlamına da gelen, Peygamberimiz (sav.) dünyaya geldiği aydır.

Rebiülahir Ayı: Sonbahar anlamına gelen hicri yılın dördüncü ayıdır.

Cemaziyelevvel: Yılın beşinci ayı olan tövbe ve tefekkür ayıdır.

Cemaziyelahir: Hicri yılın altıncı ayıdır.

Recep Ayı: Haram ayların ikincisidir.

Şaban: Üç ayların ikincisi olan aydır.

Ramazan Ayı: On bir ayın sultanı, oruç ayıdır.

Şevval: Yılın onuncu ayıdır.

Zilkade: Haram ayların üçüncüsüdür.

Zilhicce: Haram ayların dördüncüsü ve yılın son ayıdır.

Hicri Takvim Hesaplama

Hicri takvim hesaplama yaparken kafanıza takılan sorulara değindik. Hicri takvim, Ay’ın Dünya etrafındaki dönüşü esas alınarak oluşturulan bir takvim olduğu için Güneş sistemli miladi takvim düzeninde yaşayan bizler için kafa karıştırıcı olabilmektedir. Çünkü, Hicri takvime göre dinimizdeki önemli gün ve geceler yıldan yıla değişiklik göstermektedir. Ay’ın Dünya etrafındaki dönüşünü tamamlaması 354-355 gün kadar sürdüğünden, Hicri takvim, Miladi takvime göre her yıl 11 gün geriden gelmektedir.

Bu nedenle de Ramazan Bayramı, Hac ibadeti, Kandiller gibi önemli gün ve gecelerin konumu her yıl değişmektedir. Bu değişikliği hesaplamak için önceden çeşitli yöntemler geliştirilmiş olsa da artık dinimizin mübarek gün ve gecelerinin tarihlerini öğrenmek ve hatta hesaplamak çok kolay. Arama motorlarında mevcut çok sayıda takvim hesaplama sitesi sayesinde Hicri takvimde merak ettiğiniz gün ve gecelerin Miladi takvimde hangi zamana tekabül edeceğini kolaylıkla öğrenebilirsiniz.